Op 20 juni verzamelden beleidsmakers zich in Pand 9 in Zaltbommel voor een bijzondere bijeenkomst van Ondernemen met je Buurt. Centraal stond de vraag: hoe geef je als overheid ruimte aan een beweging die juist van onderop ontstaat – van ik naar wij? Is dat iets wat je als gemeente kunt aanjagen? Of begint het juist met loslaten en vertrouwen? 

Pand 9 vormde een inspirerende locatie én levend voorbeeld: een oud schoolgebouw van 4846 m², dat de gemeente bewust leeg liet in 2013 om te zien wat de gemeenschap ermee zou doen.  

Het resultaat: 22 initiatieven vonden er hun plek – van kringloopwinkel tot buurtkeuken, van creatieve broedplaats tot zorginitiatief. Een huis van buiten, maar vooral een thuis van binnen. 

Een stofzuiger door de gemeente 

Marianne van der Sloot en Bart Eigeman vertelden over hoe de gemeente ‘s-Hertogenbosch sinds enkele jaren actief verkent hoe ze kan aanhaken bij het sociale weefsel van de stad, zonder het te verstikken. In plaats van nieuwe structuren te ontwerpen, werd een ‘stofzuiger’ door de gemeente gehaald: meer dan 80 initiatieven werden bezocht, meer dan 100 collega’s gesproken. Zo werd de sociale structuur in kaart gebracht. 

Niet de thema’s of schaal zijn leidend, maar de energie van de mensen. Elk initiatief, hoe groot of klein, doet ertoe. Samen vormen ze de beweging van ‘ik naar wij’. Daarbij werkt de gemeente niet met doelgroepen, maar met groepen met een doel. En dat doel? Dat is minder belangrijk dan de beweging zelf. 

“We werken niet met doelgroepen, maar met groepen met een doel. Maar wat dat doel is, dat boeit eigenlijk niet.” – Bart Eigeman

De muren zijn er niet 

Pand 9 leert ons: het draait niet om organisaties, maar om onderlinge verbindingen. De muren in het gebouw – letterlijk – scheiden bewonersinitiatieven en maatschappelijke organisaties van elkaar, maar in de praktijk bestaan ze niet. Er vindt veel kruisbestuiving plaats tussen de verschillende initiatieven, dat is de waarde van het gezamenlijke pand vertellen Hugo ter Steege en Wim Lambooij.

De kracht zit in de combinatie van 350 vrijwilligers op de begane grond en beroepskrachten op afroep op de verdieping: een hybride model waarin laagdrempeligheid en expertise elkaar aanvullen. Pand 9 laat ook zien dat informele ecosystemen niet vanzelfsprekend zijn – ze vragen om zorgvuldige ondersteuning. Tegelijkertijd schuilt daar ook de kwetsbaarheid. Vrijwilligers lopen tegen grenzen aan, financiering is onzeker, en de toekomst van het gebouw (geplande sloop in 2028) werpt schaduw vooruit. 

Beleidsmatig betekent dit: wil je ruimte laten aan zelforganisatie, dan vraagt dat om strategische betrokkenheid – in de vorm van betaalbaarheid, bestuurlijke samenwerking en toekomstzekerheid. Alleen dan kunnen plekken als Pand 9 blijven functioneren als sociaal vangnet én groeiplaats voor gemeenschapszorg. 

De waarde? Een plek waar mensen zich welkom voelen. En dat is precies waar het om draait in de beweging van ik naar wij. Niet iedereen heeft een plek in de formele structuren van zorg, welzijn of participatie. Maar in een pand als dit – en bij vergelijkbare bewonerscollectieven – ontstaat die plek wel. 

“Een huis kan je van buitenaf zien, een thuis niet. Pand 9 is het allebei; een (groot) huis, maar vooral een thuis voor veel mensen die dat ergens anders niet snel vinden.” – Noël Josemans 

Veel klein maakt groot 

Zowel in Zaltbommel als in ‘s-Hertogenbosch zien we hoe de kracht van de gemeenschap uit veel kleine schakels bestaat. Samen vormen verenigingen, buurtclubs en ondernemende bewoners een sociaal ecosysteem dat werkt aan duurzaamheid, zorgzaamheid en veerkracht. 

De gemeente kan die beweging niet regisseren, maar wél ondersteunen. Niet alleen via subsidies, maar ook door intern slimmer samen te werken, regelingen te versoepelen en – vooral – door aandacht te geven. 

Wat vraagt de volgende stap? 

De uitdaging ligt in het creëren van duurzame ondersteuning die recht doet aan de maatschappelijke waarde van initiatieven als Pand 9, zonder de beweging te belemmeren. 

De bijeenkomst in Pand 9 liet zien: de beweging van ik naar wij is al lang gaande – nu is het aan gemeenten om die te versterken, als partner in plaats van als dirigent. 

Benieuwd om onze volgende bijeenkomst? 

Stuur een mail naar kudrat@social-enterprise.nl, dan houden we je op de hoogte van de volgende bijeenkomst! 

Wil je meer weten over Pand 9? Check deze documentaire of check hun website op: https://pand9-zaltbommel.nl/